Pomidor i ketchup,

czyli na tropie likopenu

Pomidory są bardzo wartościowym źródłem składników odżywczych. Warto jednak po nie sięgać zwłaszcza w sezonie, a poza nim wybierać dobrej jakości przetwory, które czasem mogą być nawet bardziej wartościowe od świeżych pomidorów, co świetnie pokazuje przykład likopenu. Za sprawą obróbki termicznej koncentratu pomidorowego zawartość tego składnika w przetworach pomidorowych jest wyższa od jego zawartości w świeżych pomidorach. Jest to szczególnie ważne dla osób, które szukają produktów zawierających składniki charakteryzujące się właściwościami przeciwutleniającymi i dbających o cholesterol. Przykładem takiego produktu może być ketchup z wysoką zawartością pomidorów w składzie, w którym jednocześnie znajdziemy więcej likopenu niż w pomidorach, z których został wyprodukowany.  

Większość z nas nie wyobraża sobie kanapki bez pomidora. I słusznie! Bo pomidory, a szczególnie ich przetwory, to nie tylko smak, lecz także bogactwo wartości zdrowotnych i dietetycznych. A wszystko za sprawą nie tylko witamin i składników mineralnych, lecz przede wszystkim wspomnianego likopenu - substancji, która między innymi odpowiada za barwę czerwonych warzyw i owoców. Właśnie ze względu na ten składnik, przetwory pomidorowe są uznawane za bardziej wartościowe od samych pomidorów. Zastanawiasz się, jak to możliwe? Przecież obróbka termiczna często powoduje stratę witamin i wartości odżywczych. Czemu akurat z pomidorem ma być inaczej?

Wszystko za sprawą właściwości zawartego w nich likopenu. Obróbka termiczna sprawia, że z pomidorów uwalnia się ten cenny składnik, a takie przetwory jak koncentrat, ketchup czy sos pomidorowy nie tylko zawierają go więcej  niż surowe pomidory, ale zawierają  go w formie znacznie łatwiejszej do przyswojenia przez nasz przewód pokarmowy. Co to oznacza? Że korzystniejsze dla Twojego zdrowia jest jedzenie pomidorów w postaci przetworzonej. Co w takim razie zrobić, aby wyciągnąć z pomidorów to, co najlepsze?

Odpowiedź jest prosta. Szukając źródła wartościowego likopenu, warto zwrócić uwagę na przetwory, w których składzie znajduje się wysoka, powyżej 200g na 100g produktu, zawartość pomidorów dobrej jakości. Jak to zrobić? Czytać etykiety, np. ketchupów. Dobrej jakości ketchup rozpoznasz po zawartości pomidorów w składzie, tak jak Develey Ketchup Premium, który ma ich aż 232 g. Aby zrozumieć czemu odpowiedni wybór jest tak istotny, warto zagłębić się i poznać właściwości likopenu. Warto, bo jego właściwości są nieocenione.

O co cały ten krzyk, czyli co Ci da likopen?  Likopen jest odpowiedzialny za czerwony kolor pomidora w taki sam sposób, jak B-karoten odpowiada za pomarańczową barwę marchewki. Wszystkie karotenoidy charakteryzują się działaniem przeciwutleniającym, czyli wspierającym naturalne mechanizmy obronne komórek. Jednak likopen, z powodu swojej budowy, jest 2-razy silniejszym przeciwutleniaczem niż B-karoten! W praktyce oznacza to, że likopen wykazuje działanie antymutagenne oraz antynowotworowe, a liczne badania wykazały, iż w szczególności zapobiega rozwojowi raka prostaty, żołądka, szyjki macicy, piersi, trzustki. Co więcej, uznaje się także, że likopen przeciwdziała rozwojowi miażdżycy. 
Rola likopenu w naszym pożywieniu jest znacząca i nie sprowadza się wyłącznie do właściwości antyoksydacyjnych. Likopen wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu, a co za tym idzie przyczynia się do obniżenia ryzyka występowania chorób układu krążenia. To oznacza, że naprawdę cenny i dobroczynny składnik możesz mieć zawsze w swojej lodówce! 

To co z tą kanapką z pomidorem, skoro w pomidorowych przetworach likopenu jest więcej? Nie rezygnuj z jedzenia pysznych, świeżych pomidorów (zwłaszcza w sezonie). Wystarczy, że wprowadzisz do swojej diety np. więcej dobrej jakości ketchupu, który rozpoznasz po zawartości pomidorów w składzie. Jednym z tego typu produktów jest Ketchup Premium Develey, do którego produkcji wykorzystuje się aż 232g pomidorów na 100g  ketchupu. Co więcej, z badania przeprowadzonego w maju 2018* roku wynika, że produkt ten charakteryzuje się zawartością likopenu wyższą aż o ponad 62% od średniej zawartości tego składnika w innych, najczęściej kupowanych w Polsce ketchupach. 

Naturalne źródła

potasu

Pomidory i ich przetwory zaliczane są do bogatszych źródeł potasu. Jest to jeden z trzech najważniejszych składników mineralnych dla naszego organizmu, które biorą udział w wielu zróżnicowanych procesach zachodzących w ciele człowieka. Do najważniejszych spośród nich należą regulowanie ciśnienia krwi czy prawidłowe funkcjonowanie mięśni. Co ważne, potas znajduje się również w przetworach pomidorowych jak np. ketchup, pod warunkiem, że w jego składzie znajduje się wysoka zawartość pomidorów. Który ketchup, spośród najpopularniejszych dostępnych na rynku charakteryzuje się najwyższą zawartością potasu, którego niedobór dotyka większości z Polaków?  

Ze względu na swoją rolę w przewodzeniu impulsów nerwowych potas odpowiada przede wszystkim za prawidłową pracę układu nerwowego. W efekcie tego przewodnictwa mózg jest lepiej dotleniany, co sprzyja poprawie koncentracji i procesów myślowych. Pierwiastek ten zapewnia również właściwą gospodarkę wodno-elektrolitową i kwasowo-zasadową. Niemniej ważną rolą potasu jest kontrolowanie prawidłowego ciśnienia krwi, a więc i prawidłowej pracy serca (zgodnie z oświadczeniem zdrowotnym Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności - EFSA). Jest to szczególnie ważne w kontekście walki z nadciśnieniem tętniczym, w której zaleca się osobom cierpiącym na tę przypadłość uzupełnianie podaży potasu w diecie, najlepiej z naturalnych źródeł. Mogą nimi być np. pomidory, które oprócz wysokiej zawartości potasu charakteryzują się wysoką zawartością flawonoidów, również wpływających na obniżenie ciśnienia krwi.

Warto dodać, że potas sprzyja prawidłowemu funkcjonowaniu mięśni, ale ze względu na fakt, iż pomaga w ich regeneracji i jest wydalany razem z potem, to osoby aktywne fizycznie są bardziej narażone na jego niedobór. Z tego powodu chętnie sięgają one po pomidory oraz ich przetwory, które nie dostarczają za wiele zbędnej energii. Właśnie dlatego, jeżeli liczymy kalorie, ale zależy nam na uzupełnieniu potasu w diecie, to warto na co dzień jeść pomidory lub przetwory z pomidorów wysokiej jakości. Nie wszystkie przetwory pomidorowe stanowią jednak naturalne źródło potasu. Cała wartość odżywcza przetworów warzywnych i owocowych zależy przede wszystkim od wykorzystywanego surowca – czyli w przypadku ketchupu, od ilości i jakości pomidorów – oraz od zastosowanego w produkcji procesu technologicznego. Oba te czynniki charakteryzują się dużym zróżnicowaniem pomiędzy producentami, dlatego, chociaż na pierwszy rzut oka lista składników może być bardzo podobna w wielu dostępnych na rynku ketchupach, to różnią się one zawartością składników odżywczych. 

Na szczęście w niektórych przypadkach informacje na ten temat znajdziemy na etykiecie. Według przyjętych w UE wytycznych produkt można zaliczyć do naturalnych źródeł potasu w momencie, gdy w 100g produktu będzie co najmniej 300mg potasu. Według badania Instytutu Żywności i Żywienia średni poziom zawartości potasu w ketchupie plasuje się na poziomie 335mg w 100g produktu. Można jednak znaleźć na rynku produkty, które znacząco przekraczają ten poziom. Takim przykładem jest Ketchup Premium Develey, w którego 100g znajduje się aż 500mg potasu. Ten produkt pokazuje, że warto podczas czytania etykiety przy półce sklepowej zwracać uwagę nie tylko na wylistowane składniki, ale również informację o składnikach mineralnych. Jeżeli jej nie znajdziemy, to może oznaczać, ze produkt nie wyróżnia się pod tym względem na rynku, więc producent celowo pominął ją na opakowaniu, czego dowodzi badanie przeprowadzone wśród najczęściej kupowanych w Polsce ketchupach*:
 

Jak widać zawartość potasu wśród badanych próbek w przypadku Ketchupu Develey Premium jest aż o ponad 60% wyższa od średniej zawartości wśród czołowych ketchupów na rynku. Chociaż większość z badanych ketchupów spełnia normy unijne pozwalające mówić o swoim produkcie jako o źródle potasu, to zdecydowanie więcej tego składnika znajdziemy w ketchupie produkowanym przez Develey. 

em. Prof. zw. dr hab. Krzysztof Krygier
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Wydział Nauk o Żywności 
Katedra Technologii Żywności

Bibliografia: 
Małgorzata Piecyk, Monika Orłowska, Elwira Worobiej. Zawartość likopenu i potasu a jakość handlowa koncentratów pomidorowych. Bromatologia i chemia toksykologiczna, 2016, – XLIX(3),  378 – 384
Grażyna Heleniak, Edward Jabłoński, Urszula Kaźmierczak.  Leczenie niefarmakologiczne nadciśnienia tętniczego — modyfikacja żywienia Część II. Składniki mineralne: sód, potas, wapń i magnez w diecie osób z nadciśnieniem tętniczym, Nadciśnienie tętnicze 2002;6(2):75-82.
Mirosław Jarosz. Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, wyd. Instytut Żywności i Żywienia Warszawa 2012

Cukier cukrowi

nierówny

Cukier jest niezbędnym składnikiem wielu produktów spożywczych i często nie da się go pominąć w ich składzie. Nie zawsze oznacza to jednak coś złego. Chociaż najczęściej stosowanym cukrem w przemyśle spożywczym jest biały cukier rafinowany, to niektórzy producenci np. ketchupów, stosują bardziej wartościowy cukier brązowy nierafinowany z trzciny cukrowej, w którym zachowane zostały praktycznie wszystkie składniki mineralne. 

Cukier bywa często krytykowany, a wiele osób na stałe eliminuje go z diety. A sprawa z cukrem nie jest taka prosta. W składzie wielu produktów spożywczych nie da się go uniknąć lub zastąpić zdrowszym zamiennikiem bez wpływu na smak. Na przykład w klasycznym przepisie na ketchup, cukier (lub jego zamiennik) jest jednym z nieodzownych składników podkreślających smak. Jeśli do ketchupu producent nie doda cukru lub jego zamiennika, otrzyma coś na kształt koncentratu pomidorowego z dodatkiem przypraw. Nie oznacza to jednak, że nie powinniśmy zwracać uwagi na to, jak dużo i jakiego rodzaju słodki dodatek jest stosowany przez producentów. Co zatem trzeba wiedzieć o cukrze i na co zwracać uwagę w składzie produktów?

Najczęściej w produkcji ketchupu w Europie wykorzystywany jest biały cukier rafinowany, który pozyskuje się z buraka cukrowego. Jak to wygląda? Sok z buraka jest oczyszczany i zagęszczany – tak powstaje cukier biały (sacharoza).  W procesie produkcji ma miejsce rafinacja, czyli filtrowanie i oczyszczenie przy użyciu różnych substancji chemicznych. Otrzymany w ten sposób cukier jest co prawda czysty, ale oczyszczony całkowicie, łącznie z zawartymi wcześniej składnikami mineralnymi, które znajdowały się w melasie. Ten ciemnobrązowy syrop również został oddzielony od cukru w procesie rafinacji. Z tego właśnie powodu finalny produkt ma śnieżnobiały kolor. Przez usunięcie składników mineralnych biały cukier zyskał swoje miano „pustych kalorii” –  czyli kalorii bez żadnej cennej zawartości odżywczej dla naszego zdrowia. Czy da się jednak uzyskać wartościowy cukier? Jak najbardziej! Jak to zrobić?

Wystarczy zrezygnować z procesu rafinacji. Co to da? Otóż produkcja takiego cukru, niezależnie od tego, czy z buraków cukrowych czy z trzciny cukrowej, kończy się zanim dojdzie do oczyszczania, które jednocześnie pozbawia kryształki cukru wartościowej melasy. Dzięki temu w uzyskanym cukrze zachowane zostają składniki mineralne  takie jak żelazo, wapń, magnez, potas czy fosfor, a melasa nadaje nierafinowanemu cukrów brązowy kolor i lekko karmelowy smak.

Przy produkcji najczęściej spotykanego na rynku brązowego cukru nierafinowanego pozyskiwanego z trzciny cukrowej (nie z buraków) również dochodzi do oczyszczania i zagęszczenia soku, w procesie pomija się jednak chemiczną rafinację. Co ciekawe, procentowa zawartość melasy ze wszystkimi minerałami w stosunku do zawartości cukru w trzcinie cukrowej jest wyższa niż w przypadku buraków cukrowych. 

Często spotykamy się z przeświadczeniem, że brązowy cukier pochodzi z trzciny cukrowej a biały z buraków. A w rzeczywistości jednak o kolorze decyduje proces produkcji, a nie roślina, z której cukier jest pozyskiwany. Różnice między brązowym cukrem nierafinowanym, a białym rafinowanym są nie bez znaczenia. Ten pierwszy to wysokiej jakości składnik, wartościowy ze względu na sposób pozyskiwania, zawartość składników mineralnych, dlatego też droższy. Stąd też spotyka się go raczej wyłącznie w produktach premium, których producenci nie ukrywają jego zastosowania i wyraźnie opisują. Jeżeli więc na etykiecie ketchupu znajduje się wśród składników wyłącznie słowo „cukier”, to niemal na pewno gwarancja zawartości białego cukru rafinowanego, pozbawionego wartościowych składników. To kolejny argument za dokładanym czytaniem etykiet i wybieraniem takich produktów jak Ketchup Premium Develey, w którego składzie znajdziemy wyłącznie brązowy cukier nierafinowany z trzciny cukrowej.

em. Prof. zw. dr hab. Krzysztof Krygier
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Wydział Nauk o Żywności 
Katedra Technologii Żywności

Bibliografia: 
Chmielewski L., Podstawowe informacje o trzcinie cukrowej i produkowanym z niej cukru, „Burak Cukrowy” 2009, 3, 22.  
Bator Julita. Zamień chemię na jedzenie. Wyd. Otwarte, 2013.
Krzysztof Hryszko, Piotr Szajner, Sytuacja na światowym rynku cukru i jej wpływ na możliwości uprawy buraków cukrowych w Polsce, Publikacje Programu Wieloletniego 2011-2014 Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Warszawa 2013

Zagęszczenie bez zagęstników?

To możliwe!

Produkty spożywcze muszą nie tylko dobrze smakować i wyglądać, lecz także mieć odpowiednią konsystencję. Aby ją uzyskać wielu producentów stosuje dodatek substancji zagęszczającej, co można zaobserwować na przykładzie ketchupu. Jednak niektórzy producenci - za pomocą nowoczesnych metod produkcji -  wykorzystują naturalne właściwości pektyn, dzięki którym uzyskują pożądaną konsystencję produktu bez dodawania zagęstników. Na czym polega ta znana, choć innowacyjna metoda produkcji? 

Najczęstszym stosowanym przez producentów zagęstnikiem jest skrobia modyfikowana. W przypadku ketchupu wytwarzanego w skali przemysłowej, w klasycznym przepisie wykorzystuje się koncentrat pomidorowy, ocet, cukier, przyprawy oraz właśnie substancję zagęszczającą – najczęściej  wspomnianą już skrobię modyfikowaną. Okazuje się jednak, że ten ostatni składnik z punktu widzenia wartości i składników odżywczych to sztuczny i przede wszystkim zbędny dodatek. Mimo to, producenci wykorzystują skrobię modyfikowaną na dużą skalę, chociaż uzyskanie właściwej konsystencji ketchupu bez żadnych dodatków zagęszczających jest możliwe. 

Wystarczy, że w procesie produkcji koncentratu zastosowana zostanie tzw. technologia Hot Break, czyli produkcji „na gorąco”. Polega ona na poddaniu rozdrobnionych pomidorów krótkiemu działaniu bardzo wysokiej temperatury, która niszczy enzymy rozkładające w pomidorze pektyny – czyli węglowodany, które naturalnie występują w ścianach komórkowych wielu roślin. Dzięki temu, że enzymy nie oddziałują na składniki przetworu, otrzymuje się koncentrat pomidorowy z wysoką zawartością naturalnych, nienaruszonych pektyn. I właśnie to umożliwia pominięcie skrobi lub innych substancji zagęszczających podczas produkcji ketchupu. Dlaczego tak się dzieje? Szczegółowo można to wyjaśnić na prostym przykładzie znanym z naszych domowych kuchni. Dzieje się tak ze względu na zdolność pektyn do zmiany konsystencji w środowisku kwaśnym. Właśnie dlatego ich właściwości zagęszczające najłatwiej zaobserwować na przykładzie produkcji domowego dżemu z kwaśnych owoców (porzeczki czy kwaśne odmiany jabłek).  Każda gospodyni wie, że przetwory te nie wymagają dodatku zagęszczającego (np. pektyny w proszku), ponieważ odpowiednią konsystencję dżemu można uzyskać dzięki naturalnym właściwościom owoców i działaniu wysokiej temperatury. Nie jest to jednak jedyna zaleta wynikająca ze stosowania tego składnika w żywności. Pektyny, zgodnie z oświadczeniem zdrowotnym EFSA, pomagają w utrzymaniu prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi.

A co się dzieje z pektynami w standardowej technologii stosowanej przez większość producentów? Naturalne pektyny ulegają rozłożeniu, tracą swoje właściwości zmiany konsystencji produktu, przez co konieczne jest dodawanie zagęstników. Czemu zatem producenci decydują się dodawać sztuczne zagęstniki, zamiast wykorzystywać naturalne i zdrowsze metody? Chodzi o koszty. Ta metoda w połączeniu  z zagęstnikami jest prostrza i tańsza, przez co większość producentów woli dodać do składu skrobię modyfikowaną zamiast wykorzystać koncentrat wyprodukowany przy pomocy droższej technologii „na gorąco” -  Hot Break.

Jak widać wykorzystanie naturalnych właściwości pektyn nie jest niczym nowym, jednak wciąż stanowi rzadkość w produkcji ketchupu na skalę przemysłową. Dla większości producentów łatwiej i taniej jest dodać do składu zagęstnik, taki jak skrobia modyfikowana. Jeżeli więc, czytając etykietę ketchupu nie znajdziemy tego składnika na liście, oznacza to, że prawdopodobnie mamy do czynienia z produktem premium, który wykorzystuje przewagę naturalnych składników nad dodatkami do żywności.
A właśnie takie produkty warto wybierać. Przykładem takiego produktu jest Develey Ketchup Premium, który za sprawą wykorzystania koncentratu pomidorowego najwyższej jakości nie wymaga zastosowania żadnych dodatków zagęszczających i nie znajdziecie ich w jego składzie.

em. Prof. zw. dr hab. Krzysztof Krygier
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Wydział Nauk o Żywności 
Katedra Technologii Żywności

Bibliografia:
Iwona Ścibisz, Stanisław Kalisz, Marta Mitek WPŁYW OBRÓBKI WSTĘPNEJ NA ZAWARTOŚĆ WITAMINY C W PRZECIERACH POMIDOROWYCH BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLIX, 2016, 3, str. 417 – 421
Małgorzata Tańska,  Sylwester Czaplicki,  Justyna Bojarska. Ewelina Grabowska. Technologia Żywności – Technologia Produktów Roślinnych. Przewodnik do zajęć laboratoryjnych, Katedra Przetwórstwa i Chemii Surowców Roślinnych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn2016

Mniej znaczy

więcej

Etykieta i lista składników ketchupu wcale nie musi być długa. Producenci, którzy dbają o najwyższą jakość, są w stanie go wyprodukować tylko z podstawowych składników. Dzięki nowoczesnym metodom produkcji i pakowania oraz zastosowaniu wysokiej jakości składników można wykluczyć substancje zagęszczające, konserwanty i wzmacniacze smaku. Najczęściej tego typu produkty powstają w ramach linii premium. W jaki sposób powstaje ketchup premium z krótką listą składników? 

Przepisy na domowy ketchup – choć mogą różnić się dodatkami – sprowadzają się zaledwie do kilku typów składników: koncentratu pomidorowego, octu, cukru lub innego składnika nadającego słodki smak oraz przypraw, w tym soli. I tyle? Tak tyle. Naprawdę tyle wystarczy, aby zrobić ketchup.

Niestety, etykiety niektórych producentów pokazują zupełnie co innego. Większość z nich, poza podstawowymi, naturalnymi składnikami stosuje substancje zagęszczające, niektórzy również konserwanty lub sztuczne dodatki smakowe. Po co? Aby ketchup nie tylko smakował, pachniał i wyglądał odpowiednio, ale również miał jak najdłuższą przydatność do spożycia za jak najniższą cenę. Czy jednak jest to cena, którą warto płacić?

Niekoniecznie. Nawet przy produkcji na duża skalę, można zachować krótką listę składników na etykiecie. Zwykle wiąże się to z wyższą ceną produktu, który powstał dzięki nowoczesnym metodom produkcji i pakowania oraz wysokiej jakości, ściśle wyselekcjonowanych składników. Są to zazwyczaj produkty premium. Ich wyższa cena wynika z wykorzystania składników, które pozwoliły wykluczyć sztuczne dodatki np. konserwanty. 

Przykładowo, obecny w większości dostępnych na rynku ketchupach zagęstnik w postaci skrobi modyfikowanej można wykluczyć poprzez zastosowanie wysokiej jakości koncentratu otrzymanego w technologii produkcji „na gorąco” - Hot Break. Naturalnym zagęstnikiem są występujące w pomidorze w pektyny, które podczas wykorzystania tej technologii zmieniają konsystencję produktu, co szczegółowo opisano wyżej.

Okazuje się, że można uniknąć także stosowania konserwantów (np. benzoesanu sodu), a jednocześnie zachować długi termin przydatności do spożycia. Jak osiągają to niektórzy producenci? Między innymi poprzez odpowiednie opakowanie oraz pasteryzację, którą większość z nas zna z przygotowywania domowych weków. Na czym polega? Jest to po prostu podgrzanie produktu do ustalonej, wysokiej (do 100⁰C) temperatury, która niszczy lub zahamowuje rozwój drobnoustrojów. Produkt po pasteryzacji zamykany jest w szczelnym opakowaniu. Jest to odpowiednia ochrona produktu przed rozwojem drobnoustrojów. Warto wiedzieć, że na trwałość produktu ma również wpływ rodzaj wybranego opakowania. 

Podczas produkcji ketchupu, często stosuje się pasteryzację i szczelne zamknięcie w barierowym opakowaniu. Czym jest opakowanie barierowe? To opakowanie, które tworzy barierę pomiędzy produktem, a szkodliwymi czynnikami, które mogą na niego oddziaływać – np. światło, tlen, promienie UV. Jakie są przykłady opakowań barierowych? Np. wysokiej jakości szkło. Jest jednym z najczęściej stosowanych opakowań barierowych ponieważ zapewnia ochronę produktu przed działaniem światła czy wilgoci. Jest to jednak materiał nie tylko droższy w produkcji, lecz także trudniejszy w transporcie od popularnych opakowań z tworzyw sztucznych (PET). Z tego powodu szkło najczęściej stosuje się do pakowania produktów premium. Czy to jedyna opcja? Absolutnie nie. Na rynku znajdują się także opakowania z tworzyw sztucznych, które tak jak szkło tworzą odpowiednią barierę. Jednak z powodu wyższej ceny nie są powszechnie stosowane przez producentów. Producenci chętniej stosują sztuczne dodatki, które podtrzymają trwałość produktu, ponieważ tak jest po prostu taniej.

Po raz kolejny okazuje się, że warto czytać etykiety i wybierać ketchupy z jak najkrótszym składem, bez sztucznych dodatków, konserwantów czy niepotrzebnych substancji zagęszczających. Są to produkty typu premium, które wyższą cenę rekompensują wyższą jakością i krótszą listą składników widocznych na etykiecie.

em. Prof. zw. dr hab. Krzysztof Krygier
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Wydział Nauk o Żywności 
Katedra Technologii Żywności

Bibliografia: 
Małgorzata Tańska,  Sylwester Czaplicki,  Justyna Bojarska. Ewelina Grabowska. Technologia Żywności – Technologia Produktów Roślinnych. Przewodnik do zajęć laboratoryjnych, Katedra Przetwórstwa i Chemii Surowców Roślinnych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn 2016
Jan Michniewicz. OPAKOWANIE JAKO ELEMENT ZAPEWNIENIA JAKOŚCI PRODUKTU „Żywność. Technologia. Jakość.” 2 (3), 1995